Viêm mũi họng ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Viêm mũi họng ở trẻ em là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên thường gặp, xuất hiện với các triệu chứng nhẹ như sổ mũi, hắt hơi và ho. Trẻ bị viêm mũi họng cần được nghỉ ngơi và điều trị sớm, đúng cách, tránh tái đi tái lại nhiều lần gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.

Viêm mũi họng ở trẻ em là gì?

Viêm mũi họng ở trẻ thường được gọi là bệnh cảm lạnh thông thường. Đây là tình trạng viêm nhiễm, sưng tấy ở mũi, hầu hoặc cổ họng của trẻ.

Một nghiên cứu cho thấy, trẻ dưới 3 tuổi có thể bị viêm mũi họng 4-6lần/năm và trẻ em đã đến nhà trẻ, đến trường có thể mắc bệnh viêm mũi họng 6-10 lần/năm, thường là trong những tháng trời lạnh. Bệnh thường xảy ra ở mức độ nhẹ và có thể biến mất sau 7-10 ngày nếu được nghỉ ngơi và chăm sóc tốt mà không để lại bất kỳ biến chứng nguy hiểm nào.

Tuy nhiên, nếu bệnh không được điều trị kịp thời và đúng cách có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như viêm đường hô hấp, viêm tai giữa, viêm cầu thận cấp…

Nguyên nhân trẻ bị viêm mũi họng

Hầu hết trẻ bị viêm mũi họng là do virus như Adeno virus, Rhino virus,… một số do vi khuẩn như liên cầu khuẩn,… gây ra. Sau các tác nhân này xâm nhập vào cơ thể thông qua mũi, hầu (các đường không khí đi từ ngoài vào phổi), chúng gây rối loạn các hoạt động bình thường của mũi, khiến sức đề kháng bị suy yếu, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển dẫn đến bội nhiễm vi khuẩn. (1)

Dưới đây là các nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng viêm mũi họng ở trẻ em:

1. Do môi trường sống

Môi trường sống có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và sức đề kháng của trẻ, do đó, trẻ sống trong môi trường ô nhiễm sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao. Đồng thời, sự thay đổi thất thường của môi trường sống cũng có thể khiến trẻ gặp khó khăn khi thích ứng với sự thay đổi này, từ đó, trẻ dễ mắc bệnh hơn. Cụ thể là:

• Sự thay đổi thất thường của thời tiết: sáng nắng chiều mưa, nhiệt độ hạ thấp nhanh chóng;
• Môi trường sống bị ô nhiễm, nhiều khói bụi, đặc biệt là khói thuốc lá;
• Thường xuyên đến những khu vực có nhiều trẻ em như nhà trẻ, trường học;
• Trẻ trong giai đoạn cai sữa hoặc tập ăn dặm;
• Không gian sống ẩm mốc;
• Tiếp xúc với lông chó, mèo hoặc các loại vật nuôi khác…

2. Do vi khuẩn, virus, nấm

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, có hơn 200 chủng viruscó thể gây viêm mũi họng ở trẻ em. Trong đóRhinovirus là một trong các nguyên nhân gây bệnh phổ biến nhất, chiếm 10-40% tổng số ca bệnh. Ngoài ra, bệnh còn có thể được gây ra bởi các loại virus khác như virus cúm, sởi, Adenovirus,…

Hơn nữa, viêm mũi họng ở trẻ có thể được gây ra khởi vi khuẩn, nấm như: vi khuẩn phế cầu, tụ cầu, liên cầu,… Trong đó, liên cầu khuẩn nhóm A (S.pyogenes) là một trong các loại vi khuẩn thường gặp có thể gây biến chứng nguy hiểm. Trẻ mắc bệnh do loại vi khuẩn này có nguy cơ xảy ra các biến chứng, bao gồm viêm khớp cấp và viêm cầu thận cấp.

Triệu chứng viêm mũi họng ở trẻ em

Sau 1-3 ngày kể từ khi virus xâm nhập vào cơ thể, trẻ sẽ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng tương tự như bệnh cảm lạnh, gồm: (2)

• Hắt hơi;
• Đau họng, viêm họng, họng sưng đỏ;
• Nghẹt mũi, sổ mũi (nước mũi ban đầu loãng, không màu, không mùi nhưng về sau, nước mũi dần chuyển thành màu xanh, đặc và có mùi tanh);
• Ho (trẻ bắt đầu ho khan, sau đó chuyển thành ho có đờm);
• Mệt mỏi;
• Nhức mỏi toàn thân;
• Sốt nhẹ (trong một số trường hợp, trẻ có thể sốt cao từ 39-40 độ C;
• Đau đầu;
• Chán ăn…

Các triệu chứng này khiến trẻ cảm thấy khó chịu và có thể biến mất sau khoảng 7-10 ngày hoặc lâu hơn. Ngoài ra, nếu xét vào từng nguyên nhân gây bệnh cho trẻ, trẻ sẽ có các biểu hiện khác nhau. Cụ thể là:

• Trẻ bị viêm mũi họng do virus: phát ban dạng virus, ho, tiêu chảy, viêm kết mạc, chảy nước mũi,…
• Trẻ bị viêm mũi họng do liên cầu khuẩn tan huyết nhóm A: sốt cao (trên 38.5 độ C), họng sưng đỏ, amidan sưng tiết dịch trắng, hạch cổ sưng đau,…

Khi nào nên đưa trẻ đến cơ sở y tế?

Mặc dù các triệu chứng của bệnh thường gặp ở trẻ em không nghiêm trọng nhưng vẫn cần được điều trị đúng cách và kịp thời, tránh để bệnh trở nên tồi tệ hơn, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, khi trẻ mắc bệnh, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, trẻ có hệ miễn dịch suy giảm, mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được tư vấn cách điều trị và chăm sóc cho trẻ đúng cách, trị đúng bệnh.

Đa số các trường hợp trẻ bị viêm mũi họng đều có thể được điều trị dứt điểm tại nhà. Tuy nhiên, nếu trẻ xuất hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào dưới đây, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được can thiệp y tế kịp thời:

• Sốt cao kéo dài, không có dấu hiệu hạ sốt khi đã dùng nhiều cách để hạ sốt, bao gồm cả thuốc hạ sốt;
• Trẻ dưới 3 tuổi sốt cao dẫn đến hôn mê;
• Ho dữ dội, thở nhanh, có biểu hiện khó thở;
• Nôn nhiều, tiêu chảy kéo dài;
• Tai bắt đầu chảy mủ;
• Các triệu chứng của bệnh không có dấu hiệu thuyên giảm sau 2 ngày điều trị…

Cách điều trị viêm mũi họng ở trẻ em

Hiện nay, bệnh viêm mũi họng ở trẻ em đa số vẫn chưa có thuốc chống lại các chủng virus gây bệnh hay rút ngắn thời gian kéo dài của bệnh. Thuốc kháng sinh chỉ có hiệu quả trong điều trị các trường hợp viêm mũi họng do vi khuẩn gây ra hoặc khi bệnh xuất hiện các biến chứng có liên quan đến vi khuẩn. Còn lại, các phương pháp điều trị hiện có đều hướng đến điều trị các triệu chứng của bệnh.

Các chuyên gia khuyến cáo, trẻ mắc bệnh viêm mũi họng cần được nghỉ ngơi đầy đủ và bổ sung đủ nước cho cơ thể. Đồng thời, mẹ nên hạn chế cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá vì điều này sẽ khiến tình trạng bệnh của trẻ trở nên nghiêm trọng hơn, trẻ cảm thấy khó thở nhiều hơn. Bên cạnh đó, mẹ có thể thực hiện các cách dưới đây để trẻ cảm thấy dễ chịu.

1. Vệ sinh mũi họng cho trẻ nhỏ

Trong những ngày đầu phát bệnh, trẻ sẽ bắt đầu có biểu hiện ngạt mũi nhẹ, dịch mũi lỏng, mẹ có thể vệ sinh mũi cho trẻ bằng nước muối sinh lý 0,9%, khoảng 4-5 lần/ngày.

Nếu nước mũi của trẻ đặc, có nhiều gỉ mũi, mẹ nên nhỏ 2-3 giọt nước muối sinh lý vào mỗi bên mũi, đợi một vài phút để làm mềm gỉ mũi. Sau đó, mẹ dùng tay day nhẹ hai bên cánh mũi để làm gỉ mũi bong ra, mẹ dùng tăm bông hoặc khăn mềm lau gỉ mũi cho trẻ.

Nếu mũi của trẻ tiết dịch quá đặc và quá nhiều, mẹ nên dùng dụng cụ hút mũi để hút cho trẻ. Tuy nhiên, mẹ không nên quá lạm dụng cách này vì nó có thể gây áp lực và tổn thương lên niêm mạc mũi của trẻ. Đối với các trẻ lớn hơn, mẹ có thể hướng dẫn trẻ hỉ mũi đúng cách: bịt một bên và hỉ mũi bên kia, lặp lại với bên còn lại.

Lưu ý: khăn, khăn giấy, tăm bông, các dụng cụ vệ sinh mũi của trẻ phải đảm bảo vệ sinh sạch sẽ, được khử khuẩn cẩn thận. Đối với khăn giấy, khăn xô, tăm bông, mẹ chỉ cho trẻ sử dụng 1 lần và không nên trở mặt khăn để sử dụng tiếp cho trẻ. Khi cho trẻ súc miệng hoặc vệ sinh mũi cần thực hiện theo đúng hướng dẫn của bác sĩ. Bên cạnh đó, mẹ cần chú ý đề các triệu chứng của trẻ để sớm phát hiện các điểm bất thường và có phương pháp xử lý đúng cách.

2. Hạ sốt cho trẻ

Trẻ có thể bị sốt cao khi bị viêm mũi họng, lúc này, mẹ cần hạ sốt có trẻ bằng phương pháp lau mát và dùng thuốc hạ sốt cho trẻ.

• Để làm mát cho trẻ, mẹ dùng khăn bông, mềm cho vào nước có nhiệt độ phù hợp (từ 37-40 độ C) vắt ráo và lau khắp người của trẻ, đặc biệt là vùng nách và bẹn. Mẹ thay khăn nhiều lần, lau người cho trẻ đến khi thân nhiệt của trẻ dưới 38 độ C thì dừng lại. Sau đó, mẹ cho trẻ mặc quần áo thoáng mát, điều chỉnh nhiệt độ phòng phù hợp, tránh gió mạnh thổi vào người trẻ.
• Trẻ sốt cao, mẹ có thể cho trẻ uống thuốc hạ sốt. Tuy nhiên, mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ về các loại thuốc hạ sốt trẻ có thể sử dụng để hạn chế các tác dụng phụ của thuốc (nếu có).

Biến chứng của bệnh viêm mũi họng ở trẻ em

Trong một số trường hợp, trẻ bị viêm mũi họng nếu không được điều trị kịp thời và chăm sóc đúng cách khiến bệnh trở nên trầm trọng hơn, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Viêm phổi ở trẻ em;
• Viêm phế quản cấp ở trẻ em;
• Viêm tiểu phế quản cấp;
• Viêm thanh khí phế quản cấp;
• Viêm họng hạt;
• Viêm tai giữa,…

Phòng tránh bệnh viêm mũi họng ở trẻ nhỏ

Bệnh viêm mũi họng ở trẻ em lây lan thông qua tiếp xúc với các giọt bắn có chứa virus gây bệnh trong không khí, chúng được đẩy ra ngoài khi người bệnh ho, hắt hơi, xì mũi hay nói chuyện. Do đó, để phòng tránh bệnh, mẹ có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Tập cho trẻ thói quen thường xuyên rửa tay bằng xà phòng khử khuẩn;
• Tránh cho trẻ tiếp xúc với người đang mắc bệnh hoặc có dấu hiệu nhiễm bệnh viêm mũi họng ở trẻ;
• Vệ sinh không gian sống, khu vực trẻ thường chơi đùa và đồ chơi của trẻ cẩn thận;
• Tránh cho trẻ dùng chung các vật dụng cá nhân với người khác;
• Khi ho, hắt hơi, xì mũi…, trẻ cần dùng giấy che miệng, mũi, sau đó vứt vào thùng rác và rửa tay ngay lập tức;
• Tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch các mũi vacxin cho trẻ theo khuyến cáo của Bộ Y tế;
• Thường xuyên vệ sinh mũi và miệng cho trẻ bằng nước muối sinh lý;
• Thực hiện chế độ dinh dưỡng khoa học và uống đủ nước mỗi ngày;
• Bổ sung thêm các loại vitamin, khoáng chất cần thiết cho trẻ nhằm giúp trẻ tăng sức đề kháng. Một số nghiên cứu cho thấy, nguy cơnhiễm bệnh sẽ thấp hơn nếu trẻ bổ sung 0,25mg vitamin C mỗi ngày;
• Tránh cho trẻ đưa tay lên mặt, nhất là vùng mũi và miệng;
• Giữ ấm cho trẻ khi thời tiết trở lạnh, đặc biệt là vùng cổ, ngực bàn chân và bàn tay;
• Đảm bảo môi trường sống của trẻ trong lành, không ẩm mốc, khói bụi và khói thuốc lá…

Chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị viêm mũi họng

Đối với trẻ bị viêm mũi họng, việc duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ và khoa học có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Mẹ có thể thay thế các món ăn hằng ngày thành những loại thức ăn mềm, dễ tiêu, dễ nuốt và vẫn đảm bảo đủ dưỡng chất cho trẻ. Hơn nữa, mẹ có thể cho trẻ ăn theo nhu cầu và chia thành nhiều bữa ăn trong ngày với số lượng thức ăn mỗi bữa ít hơn để trẻ ăn đủ no. Lưu ý, mẹ không nên ép trẻ ăn quá nhiều, điều này có thể khiến trẻ cảm thấy khó chịu và sợ hãi.

Ngoài ra, mẹ có thể giúp trẻ giảm ho bằng các phương pháp trị ho từ mật ong, chanh, gừng,…

Viêm mũi họng ở trẻ em là một bệnh lý phổ biến khi thời tiết thay đổi. Cách tốt nhất để bảo vệ trẻ khỏi viêm mũi họng là giữ ấm cho trẻ cẩn thận khi thời tiết thay đổi và hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người mắc bệnh. Khi trẻ xuất hiện bất kỳ triệu chứng bệnh nào, bố mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ để được kiểm tra và hướng dẫn điều trị, chăm sóc đúng cách, đúng bệnh.