Tán sắc ánh sáng là hiện tượng lăng kính phân tích một chùm ánh sáng trắng thành các ánh sáng có màu khác nhau. Dải màu khi tán sắc trắng gồm 7 màu, gọi là quang phổ. Một ví dụ tự nhiên cho hiện tượng tán sắc ánh sáng chính là cầu vồng. Cùng VietChem tìm hiểu thêm thông tin về hiện tượng này.

1. Tán sắc ánh sáng là gì?

Tán sắc ánh sáng là hiện tượng lăng kính phân tích một chùm ánh sáng trắng thành các ánh sáng có màu khác nhau. Dải màu khi tán sắc trắng gồm 7 màu, gọi là quang phổ ánh sáng với 7 màu chính là: đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm, tím. Trên thực tế ánh sáng trắng không phải là sáng đơn sắc. Ánh sáng này là hỗn hợp của nhiều sáng sáng đơn sắc từ đỏ đến tím với các màu thiên biến.

Hình 1: Tán sắc ánh sáng phân tích một chùm ánh sáng trắng thành các ánh sáng có màu khác nhau

Chiết suất của các chất trong suốt tăng dần và chuyển biến theo màu sắc của ánh sáng từ màu đỏ đến màu tím. Do đó hiểu một cách đơn giản tán sắc ánh sáng là quá trình phân tích một chùm ánh sáng phức tạp thành các chùm ánh sáng đơn sắc.

2. Nguyên lý hiện tượng tán sắc ánh sáng

Thiên tài vật lý Newton đã làm thí nghiệm sau để giải thích hiện tượng tán sắc chùm ánh sáng:

Hình 2: Sơ đồ thí nghiệm hiện tượng tán sắc ánh sáng của Newton

2.1. Sơ đồ thí nghiệm

Như hình trên. Tách lấy một chùm sáng màu vàng trong dải màu, cho khúc xạ qua lăng kính thứ hai.

2.2. Kết quả thí nghiệm:

• Do khúc xạ chùm sáng bị lệch về phía đáy mà không bị đổi màu.
• Ánh sáng đơn sắc có một màu nhất định, không bị tán sắc mà chỉ bị lệch khi đi qua lăng kính.
• Ánh sáng đa sắc là hỗn hợp của 2 ánh sáng đơn sắc trở nên, khi đi qua lăng kính sẽ bị tán sắc.
• Hỗn hợp của nhiều ánh sáng đơn sắc là ánh sáng trắng là có màu biến thiên liên tục từ đỏ đến tím. Ánh sáng trắng là một loại ánh sáng đa sắc.
• Sự tán sắc ánh sáng là quá trình phân tách 1 chùm ánh sáng đa sắc thành các chùm sáng đơn sắc tạo nên nó.

3. Nguyên nhân và điều kiện tán sắc ánh sáng

Có 2 nguyên nhân chính dẫn đến sự tán sắc ánh sáng:

Hình 3: Nguyên nhân và điều kiện tán sắc ánh sáng

• Do ánh sáng trắng là tập hợp của vô số ánh sáng đơn sắc.
• Chiết suất của một môi trường trong suốt đối với mỗi ASĐS khác nhau thì khác nhau. Từ công thức tính góc lệch: D = (n - 1)A

Qua thí nghiệm rút ra:

• Ánh sáng đỏ bị lệch ít nhất Þ nd nhỏ nhất
• Ánh sáng tím bị lệch nhiều nhất => nt lớn nhất
• Þ Chiết suất của môi trường đối với as tăng dần từ đỏ đến tím: nd
• Þ Bước sóng của ánh sáng giảm dần từ đỏ đến tím: λd>λc>λv>λlu>λla>λch>λt

Để tán sắc một chùm sáng phức tạp cần có 2 điều kiện:

• Có mặt phân cách giữa hai môi trường có chiết suất khác nhau.
• Tia sáng phải đi qua mặt phân cách với góc tới nhỏ hơn 90 độ.

4. Ứng dụng của tán sắc ánh sáng

Hiện tượng tán sắc ánh sáng có nhiều ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày. Cũng như trong nhiều lĩnh vực khoa học và công nghiệp. Dưới đây là một số ứng dụng quan trọng:

4.1. Giải thích màu sắc bầu trời

Ứng dụng nổi bật của hiện tượng tán sắc là giải thích màu sắc của bầu trời. Ánh sáng mặt trời đi qua không khí và tán sắc. Làm cho ánh sáng màu xanh và tím bị phân tán nhiều hơn so với ánh sáng màu đỏ, tạo ra bầu trời ban ngày có màu xanh.

4.2. Máy quét tia X

Trong lĩnh vực y học, máy quét tia X thường sử dụng hiện tượng tán sắc để tạo ra hình ảnh của cơ thể. Bằng cách điều chỉnh góc và hướng của tia X, máy quét có thể tạo ra hình ảnh chi tiết của các cấu trúc bên trong cơ thể.

4.3. Phân tích hóa học

Hiện tượng tán sắc cũng được sử dụng trong các phương pháp phân tích hóa học, như phổ hấp thụ hoặc phổ phản xạ. Các phương pháp này dựa trên việc đo lường sự thay đổi mức độ tán sắc ánh sáng để xác định thành phần hóa học của mẫu.

Hình 4: Tán sắc ánh sáng có nhiều ứng dụng trong cuộc sống

4.4. Quang phổ

Trong quang phổ, sự tán sắc của ánh sáng cung cấp thông tin về cấu trúc và thành phần của các vật chất. Phổ tán sắc có thể được sử dụng để xác định các tính chất quang hóa học và vật lý của vật chất.

4.5. Kính hậu ô tô

Một số kính hậu ô tô được thiết kế để giảm chói và tán sắc ánh sáng từ các đèn xe khác. Lớp phủ chống lóa trên kính hậu có thể giúp giảm ánh sáng đặc biệt là trong điều kiện ánh sáng mạnh.

4.6. Nghiên cứu về hành tinh và thiên thạch

Hiện tượng tán sắc cũng được sử dụng trong nghiên cứu thiên thạch và hành tinh. Khi ánh sáng từ một nguồn xa đi qua khí quyển của hành tinh hoặc thiên thạch, hiện tượng tán sắc có thể cung cấp thông tin về thành phần của khí quyển và bề mặt của chúng.

Viet Chem vừa chia sẻ thông tin về hiện tượng tán sắc ánh sáng đến các bạn thông qua nội dung bài viết trên đây. Hiện tượng tự nhiên điển hình cho sự phân tán ánh sáng chính là cầu vồng sau mưa. Hy vọng bài viết đã mang đến các thông tin, kiến thức hữu ích đến các bạn.