Miêu tả trong văn bản tự sự là một yếu tố quan trọng trong việc tái hiện lại các sự kiện, đồ vật, con người hay phong cảnh trong cuộc đời của tác giả. Nó là một phần không thể thiếu để làm nổi bật và làm sâu sắc hơn những chi tiết trong văn bản. Hôm nay mời bạn cùng Marathon Education tìm hiểu và luyện tập về bài Ngữ văn 9 miêu tả trong văn bản tự sự để bài văn của chúng ta luôn tạo ấn tượng tốt với người nghe/người đọc nhé.
1. Tìm hiểu yếu tố miêu tả trong văn bản tự sự
- Đọc đoạn trích sau trong văn bản Hoàng lê nhất thống chí:
Vua Quang Trung lại truyền lấy sáu chục tấm ván, cử ghép liền ba tấm làm một bức, bên ngoài lấy rơm đấp nước phủ kín, tất cả là hai mươi bức. Đoạn kên hạng linh khoẻ mạnh, cứ mười người khênh một bức, lưng giắt đao ngắn, hai mươi người khác đều cầm binh khí theo sau, đàn thành trận chữ “nhất” vua Quang Trung cưỡi voi đi đốc thúc, mờ sáng ngày mồng 5 tiến sát đồn Ngọc Hồi. Quân Thanh nổ súng bắn ra, chẳng trúng người nào cả. Nhân có gió bắc, quản Thanh bên dùng ống phun khói lửa ra, khói toả mù trời, cách gang tấc không thấy gì, hàng làm cho quân Nam rối loạn. Không ngờ trong chốc lát trời bỗng trở gió nam, thành ra quân Thanh lại tự làm hại mình
Vua Quang Trung liền gấp rút sai đội khiêng văn vừa che vừa xông thẳng lên trước. Khi gươm giáo của hai bên đã chạm nhau thì quăng ván xuống đất, ai này cầm dao ngắn chém bừa, những người cầm binh khí theo sau cũng nhất tề xông tới mà đánh.
Quân Thanh chống không nổi, bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết. Tên Thái thú Điền Châu là Sầm Nghi Đống tự thắt cổ chết. Quân Tây Sơn thừa thế chém giết lung tung, thây nằm đầy đồng, máu chảy thành suối quân Thanh đại bại.
(Ngô gia văn phải, Hoàng Lê nhất thống chí)
- Suy nghĩ và trả lời câu hỏi :
a) Đoạn trích kể về trận đánh nào? Trong trận đánh đó, nhân vật vua Quang Trung làm gì, xuất hiện như thế nào ?
b) Chỉ ra các chi tiết miêu tả trong đoạn trích. Các chi tiết miêu tả ấy nhằm thể hiện những đối tượng nào?
c) Kể lại nội dung đoạn trích trên, có bạn nêu ra các sự việc sau đây :
Vua Quang Trung cho ghép ván lại, cứ mười người khiêng một bức, rồi tiến sát đến đồn Ngọc Hồi.
- Quân Thanh bắn ra, không trúng người nào, sau đó phun khói lửa. - Quân của vua Quang Trung khiêng ván nhất tề xông lên mà đánh.
- Quân Thanh chống đỡ không nổi, tưởng nhà Thanh là Sầm Nghi Đống thắt cổ chết. Quân Thanh đại bại.
Nếu chỉ kể sự việc diễn ra như thế thì nhân vật vua Quang Trung có nổi bật không, trận đánh có sinh động không? Tại sao? So sánh các sự việc chính mà bạn đó đã nêu với cách miêu tả trong đoạn trích để có thể rút ra nhận xét : Yếu tố miêu tả có vai trò như thế nào đối với văn bản tự sự?
>> Bật mí cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ
⇒ Hướng dẫn trả lời:
a) Đoạn trích trên kể về trận đánh vào đồn Ngọc Hồi và nhân vật vua Quang Trung là người chỉ huy trực tiếp.
b) Các chi tiết miêu tả trong đoạn trích:
Truyền lấy sáu….phủ kín
Hạng lính……chữ nhất
Dùng ống phun….hai mình
Khi gươm…….đánh
Thất chất……
-> Những chi tiết miêu tả trên nhằm thể hiện hình ảnh vua Quang Trung trong trận chiến và sự thất bại của quân Thanh, thắng lợi của quân ta.
c) Nếu chỉ dựa trên các sự kiện đã được trình bày trong sách, câu chuyện sẽ khô khan và không thể tạo nên hình ảnh đẹp về vua Quang Trung. Tuy nhiên, nhờ vào yếu tố miêu tả, trận đánh đã được tái hiện một cách sinh động trong đoạn trích. Điều này cho thấy vai trò rất quan trọng của yếu tố miêu tả trong việc tạo nên văn bản tự sự. Nếu thiếu yếu tố này, văn bản sẽ chỉ là những sự kiện tầm thường, khô khan và không thể tạo được sự chú ý của độc giả.
2. Luyện tập miêu tả trong văn bản tự sự
Bài tập 1 SGK: Tìm những yếu tố tả người và tả cảnh trong hai đoạn trích Ngữ văn 9 Truyện Kiều vừa học (Chị em Thuý Kiều, tr. 81 và Cảnh ngày xuân, tr. 84). Phân tích giá trị của những yếu tố miêu tả trong văn bản tự sự ấy trong việc thể hiện nội dung mỗi đoạn trích.
Gợi ý:
- Miêu tả Thúy Vân:
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
Hoa cười ngọc thốt đoan trang
Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da
- Miêu tả Thúy Kiều:
Làn thu thủy nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh
⟹ Các câu thơ làm nổi bật vẻ đẹp của Thúy Vân và Thúy Kiều. Thúy Vân đầy đặn, phúc hậu và đoan trang còn Thúy Kiều thì sắc sảo, mặn mà.
- Cảnh ngày xuân:
- Hình ảnh tả cảnh: con én đưa thoi; Cỏ non xanh tận chân trời; Cành lê trắng điểm một vài bông hoa; Ngổn ngang gò đống kéo lên; Thoi vàng vó rắc, tro tiền giấy bay; Tà tà bóng ngả về tây; phong cảnh có bề thanh thanh; Nao nao, dòng nước uốn quanh; Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
- Tả người: Gần xa nô nức yến anh; Dập dìu tài tử giai nhân; Ngựa xe như nước, áo quần như nêm; Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
⟹ Miêu tả vẻ đẹp và không khí rộn ràng, tươi vui của mùa xuân.
Bài tập 2 SGK: Dựa vào đoạn trích Cảnh ngày xuân, hãy viết một đoạn văn kể về việc chị em Thuý Kiều đi chơi trong buổi chiều ngày Thanh minh. Trong khi kể, chú ý vận dụng các yếu tố miêu tả trong văn bản tự sự để tả cảnh ngày xuân.
Gợi ý:
Thời gian trôi qua nhanh như thoi đưa, mặc dù chỉ mới bước sang mùa xuân nhưng đã tới tiết tháng ba. Không khí tràn ngập hương hoa cỏ, sắc xanh của cỏ và sắc trắng tinh khôi của hoa làm cho tâm hồn người ta càng thêm phấn chấn. Nhân dịp ngày Thanh Minh trong một ngày đẹp trời, chị em Thúy Kiều cùng nhau đến tảo mộ và được đắm mình trong không khí nhộn nhịp của dòng người và xe cộ. Khi mặt trời đã chìm xuống phía tây, họ cùng nhau trở về bằng cách đi dọc theo con suối uốn lượn quanh co, nơi cuối con suối có một chiếc cầu nhỏ bắc ngang. Phong cảnh ở đây trong buổi chiều tà rất thanh tĩnh và mang nét buồn thoang thoảng.
>> Tìm hiểu thêm: Trau dồi vốn từ là gì? Luyện tập trau dồi vốn từ - Ngữ văn 9
